باززنده‌سازی مشارکتی فضای شهری

محله اتابک در منطقه 15 شهرداری تهران، دارای بافت فرسوده شهری و معضلات اجتماعی، و نیازمند طرحهای بازآفرینی است. این پروژه در جستجوی باززنده سازی مشارکتی فضای شهری با دیدگاه پرفورماتیو است. این دیدگاه براساس تئوری جودیت باتلر، هویت را نه یک پدیدۀ ازپیش تعیین شده و ایستا بلکه نتیجۀ تکرار روش مند فعالیت ها می داند. براین اساس، فضا، ساختاری باز و قابل تغییر است که می تواند از طریق پرفورمنس(کاربری) استحاله یافته و دیگرگون شود؛ رسوب لایه هایی از پرفورمنس که به تداوم، باز برای n امین بار تکرار می شود.

بر این اساس، در این پروژه، باززنده سازی فضای شهری به شکل مداخله های نرم شهری، از طریق برقراری کاربری در کالبد شهر شکل می گیرد و تداوم کاربری وتاثیرات کالبدی آن به بازسازی فیزیکی شهر می انجامد. فضاهای هدف پروژه، فضاهای عمومی شهری مانند پارک ها و فضاهای اراضی خالی (طرح ذخیره و نوسازی) در بافت محله هستند. اجرا و برقراری رویدادهای موقت و کاربریهای متداوم، در این فضاها، بر اساس نیازها و توانمندیهای ریشه دار موجود ساکنین و به شکل مشارکتی پیش می رود. این شناخت و ارتباط نزدیک و واقعی با اهالی از طریق مرکز فرهنگی و اجتماعی مستقر فعال و معتمد مردم در محله، کانون شکوفایی، بدست می آید.

کانون شکوفایی، نهادی غیر دولتی و برپایه مشارکت مردمی است و برنامه اصلی آن تلاش در جهت ارتقائ کیفیت زندگی کودکان و نوجوانان محروم شامل کودکان کار و خیابان؛ توانمند سازی کودکان محروم در ابعاد اجتماعی، سلامت جسمی و روحی و توانمندسازی مادران در حیطۀ اجتماعی و اقتصادی (سوادآموزی، مهارتهای زندگی و کارآفرینی) از طریق برگزاری برنامه ها، کلاسها و تورهای آموزشی، فرهنگی و هنری است.

این کانون از سال 1389 در محله اتابک فعالیت می کند و حدود 800 نفر از کودکان محله را جذب کرده است. مادران محلی نیز بصورت مستمر در اداره داخلی و حفظ نظم و مراقبت از کودکان کانون با مربیان همراهی می کنند و طبق هدف کانون باید در نهایت، برنامه فعالیتهای مرکز به مادران محلی انتقال یابد. ارتباط نزدیک و مداوم اهالی و بخصوص مادران فعال محلی با کانون و شکل گیری اعتماد دوطرفه، امکان و زمینۀ بازسازی مشارکتی فضای شهری را از طریق این نهاد فراهم می کند.

فعالیتهای موسسه با یاری حامیان خصوصی و نیز حمایت شهرداری منطقه 15 به اجرا می رسند. کانون از حمایتهای شهرداری در موارد مختلف بهره می گیرد: فراهم کردن مکان برگزاری کلاسها در ساختمان  مرکز خدمات اجتماعی محله اتابک – سالن اجتماعات جهت برگزاری جشن های خاص – اتوبوس جهت اردوهای کودکان – ارائه امکانات مشاورۀ روانشناسی و آموزشی- و در برنامه های باززنده سازی شهری نیز در زمینۀ مجوز و امکانات برگزاری رویدادها و برنامه ها در فضاهای شهری محله از حمایت شهرداری استفاده می کند.

یک نمونه طرح باززنده سازی مشارکتی محله با همکاری اعضای کانون و با حمایت شهرداری که در خرداد 1395 اجرا شد، رویداد یک روزۀ “برنامه روز جهانی محیط زیست” در پارک محلی مبعث بوده است. طرح برنامه براساس نیاز کودکان به استفاده از پارک محلی شکل گرفت که از طرف مربیان کانون مطرح شده بود. با وجود داشتن مجموعه ای از امکانات فیزیکی مطلوب؛ وجود معضل اعتیاد، حضور معتادها و دیوارهای دودزده محوطه پارک باعث احساس عدم امنیت در کودکان و مادران می شود.

 ایدۀ مرکزی طرح، بازسازی هویت فضای پارک و بازپس گرفتن فضای عمومی پارک برای کودکان، از طریق برقراری کاربری، حضور گروهی کودکان بهمراه مادران و مربیان در پارک بود. پخش موسیقی کودکان در ساعتهای اجرای برنامه نیز به تقویت حس مالکیت مکان و تعلق به مکان در کودکان می افزود. یک موقعیت مکانی مشخص در پارک برای چیدمان میز و صندلی ها – نزدیک به ورودی و دفتر پارک، در مجاورت با دیوار دبستان و نیمکتهای مورد استفادۀ سالمندان- با بیشترین احساس امنیت برای کودکان و مادران  انتخاب شد و کودکان بر اساس گفتگوها و تمرین های پیشین درکلاس هنر کانون، درباره خانه و محله خود، نقاط مورد علاقه شان و معایب محله نوشتند و نقاشی کردند. در بخش نهایی برنامه، بچه ها روی دیوار ورودی پارک، با رنگ آکریلیک نقاشی کردند تا اثر این حضور جمعی خود را، در کنار جای دوده زدگی اعتیاد باقی بگذارند، به شکل “رسوب” و آثار و نتایج کالبدی جانبی از این رویداد جمعی، تا به این ترتیب فضای محلۀ خود را دوباره تصاحب کنند و در دیدارهای بعدی، با حضور نقش هایشان بر دیوار پارک، فضا را بیشتر ازآن خود بدانند.

برنامه با هدف باززنده سازی این فضای شهری و تقویت حس تعلق شهروندان به فضای محلی خود طراحی شده و در روز جهانی محیط زیست اجرا شده است تا با شبکۀ فرهنگی و اجتماعی در یک مقیاس بزرگتر شهری و جهانی در ارتباط باشد. هدف طرح در ادامۀ اجرای این برنامه، در جستجوی تغییر و بازسازی هویت این فضای شهری از طریق تداوم کاربری با قراردادن میزهای بچه ها در این فضا و برقراری برنامه کتابخوانی- بوفه بشکل مستمر هفتگی، ازطریق کانون شکوفایی است.